बावळटपणा

बावळटपणा आणि त्यातल्या त्यात बावळट व्यक्ति हा माझ्याद्रुष्टीने फ़ार गहन अभ्यासाचा विषय आहे. (मी बावळट आहे असे मानणारे माझे अनेक हितशत्रू आहेत. पण बोलून चालून ते माझे हितशत्रू असल्याने मी त्यांचे माझ्याबद्दलचे विचार जास्त मनाला लावून घेत नाही ;-))

असो, तर मे ह्या जातीचा (इंग्रजीतील "स्पेसिस" हो....नाहीतर तुम्हाला भलतच काही वाटेल) फ़ार सखोल अभ्यास केला आहे. हा लेख माझ्या आकलनावर आणि निष्कर्षावर आधारित आहे.

बावळट व्यक्ति ह्या देवाप्रमाणेच सर्वत्र आढळतात. काही ठिकाणी देवाच्या वास्तव्यालादेखिल मज्जाव असेल पणं बावळट व्यक्तिंना नाही. बावळट व्यक्ति हि सहसा उच्च पदावर आढळते. आणि (माझ्यप्रमाणे) अनेक सुज्ञ व्यक्तिना असल्या लोकाना "साहेब" किंवा "सर" किंवा "बॉस" म्हणण्याची पाळी येते. बावळट व्यक्तिचं सर्वात लक्षं वेधून घेणारं "कॅरॅक्टरिस्टिक" (शाळा सोडून बरीच वर्ष झालीत... नेमके शब्दं आठवत नाहीत हो :-() म्हणजे चुकीच्या ठिकाणी चुकीच्या गोष्टी बोलणे आणि आपले पितळ उघडे पडले आणि अपेक्षित यश नाही मिळाले की त्याचे खापर आपल्या कनिष्ठ सहकाऱ्यांवर (?) फोडणे. थोडक्यात म्हणजे, "कुणाच्या खांद्यावरं कुणाचे ओझे" ह्या पंक्तिला शोभेसी एखाद्या दुबळ्या कनिष्ट कर्मचाऱ्याची अवस्था आढळल्यास आसपास "त्या" व्यक्तिचा "संचार" आहे हे ओळखावे.

बावळट व्यक्ति ह्या बरेचदा "सहकर्मचारी", "सहपाठी" (हे मुख्य:त्वेकरून महाविद्यालयात आढळतात आणि "ग्रूप प्रोजेक्ट" च्या वेळी आपले खरे रूप दाखवतात. त्यावेळी आपण ते बावळट आहे म्हणून सगळं प्रोजेक्ट पूर्ण करतो आणि त्याना बावळट म्हणतो) असल्या "पोटजातीत" आढळतात. महिलावर्गाच्या द्रुष्टी ने समस्त पुरुषवर्ग मुख्यत: नवरा आणि प्रियकर हा "बावळट" ह्या प्रकारात मोडतो. वर वर आपल्या नवऱ्याची (दुसऱ्या) महिलांसमोर कितिही प्रशंसा करत असल्या तरी मनातून "आमचं सोंग बावळट आहे. मी आहे म्हणून सांभाळून घेतलं, दुसरी कुणी असती तर ६ महिनेदेखिल नसती टिकली ह्या घरात" हे बोधवाक्य मनाशी पक्कं असतं. अर्थात असल्या बावळटपणाचे "फायदे" हे पुरुषवर्गाला ठाऊक असल्याने तेही "येडा बनके पेडा खानेमे" खुश असतात ही त्यातली गोपनीय बाजू.

परन्तु हाताखालची आणि क्वचितप्रसंगी हाताशेजारची (म्हणजे मित्रं, रूम मेट्स ई. ई.) व्यक्ति जर बावळट असेल आणि कोणतीहि आपल्याला "गोत्यात" आणू शकणाऱ्या कामाची जबाबदारी त्यांच्यावर नसेल तर मग आपली चैनच चैन! कधितरी आपल्यातील "स्मार्टपणा" मिरवण्याची हुक्की आली की असले लोक फार कामात येतात. माझं हे वाक्य जर तुमच्या पांढरपेशी मनाला तडा देत गेलं असेल तरं क्षमस्व: (ह्या प्रसंगी सर्वप्रथम नमूद केलेल्या बावळट व्यक्तिला स्मरावे आणि "इट्स ऑल अबाऊट बॅलंसिंग" असं म्हणून समाधान मानावे)

तश्या अजून अनेक पोटजाती आहेत. उदर्ह्र्णार्थ लांबच्या प्रवासातील सहप्रवासी, कपडे बिघडवणारे शिंपी, फाडणारे धोबी, पाण्यात दूध टाकून विकाणारे दूधवाले, नियमीत उशीरा येणारे बस चालक इथपासून तर खोटी आश्वासनं देणारे राजकीय नेते इथपर्यंतं सगळीकडे बावळट व्यक्तिंचा बाजार आहे. (मुद्दा एवढाच की हि सगळी मंडळी बावळट आहे की हे सगळं माहिती असूनसुद्धा वर्षानूवर्ष त्याच लोकांवर विश्वास ठेवणारे आपण ...:))

बावळटपणाचे तसे अनेक फ़ायदे देखिल आहेत. "मी माझा" फ़ेम चन्द्रशेखर गोखल्यांच्या एका चारोळीप्रमाणे:

                      "इथे वेडॆ असण्याचे

                     बरेच फ़ायदे आहेत

                      शहाण्याना जगण्याकरता

                      काटेकोर कायदे आहेत"

ह्याच धर्तिवर काही सुज्ञ लोक बावळट असण्याच सोंग घेतात. त्यांच्यावरिल सखोल अभ्यासानंतर काही कमालीची भन्नाट निरिक्षणं मला आढळून आली आहेत. एका बावळटपणाचं कातडं घातलेल्या "हुशार" व्यक्तिकडून कळलं की ह्या आवरणामुळॆ आयुष्यात कुठलेही महत्वाचे काम त्यांच्यावर सोपवण्यात आले नाही. त्यामुळे त्यांच्या आसपासचे म्हणजे कुटुंबात आणि कचेरीत हे सदैव स्वत:च्या आणि ह्यांच्या कामात आणि हे भाग्यवंत मधे तसेच! कोरडॆ! त्यामुळे त्यांना आयुष्याच्या एकूण प्रवासाचा कधीच जास्त त्रास झाला नाही. बरं आजूबाजूचे ह्यांच्यासमोर हुशारपणाची शेखी मिरवत ह्यांचं काम स्वत:हून पूर्ण करायचे आणि हे महाभाग तु हुशार तु हुशार करत आरामात जगले!

वरिल परिच्छेदाची दूसरी बाजू अशी की बावळट व्यक्तीला (किंवा तसे भासवणाऱ्या व्यक्तीला) सहसा कुणी तोंडावर बावळट म्हणत नसल्याने, त्या गोष्टीचा तसा काही फारसा त्रास होत नसतो. लोक आपल्याबद्दल काय विचार करतात असले प्रश्नं बावळट लोकाना पडत नसल्याने आणि भासवणाऱ्यांना त्या गोष्टीचा फ़रक पडत नसल्याने सहसा अश्या व्यक्ति "निंदा" या प्रकाराला विशेष घाबरत नसतात.

अश्यावेळी हुशारी बरी की बावळटपणा हे मला अद्यापी न उलगलेलं कोडं आहे.....